Συμβουλές για ομαλότερη προσαρμογή.
Οι πρώτες μέρες στο σχολείο, είναι γεμάτες ενθουσιασμό, ενέργεια και ανυπομονησία. Ταυτόχρονα όμως υποβόσκει το άγχος, η νευρικότητα και η αγωνία τόσο από την πλευρά των γονέων όσο και από την πλευρά των παιδιών, ειδικά όταν μιλάμε για την πρώτη επαφή τους με το (άγνωστο) σχολικό περιβάλλον.
Οι γονείς καλούνται να αφήσουν το παιδί τους με κάποιον εκτός του οικογενειακού/ φιλικού περιβάλλοντος, ενώ το ίδιο το παιδί καλείται να προσαρμοστεί στο νέο, ξένο περιβάλλον (στο οποίο συνήθως υπάρχουν άλλα 24 παιδιά που μπορεί να κλαίνε, να ζητούν τη μαμά τους ή απλά να παίζουν βιώνοντας τις ίδιες αλλαγές), καλείται να εμπιστευτεί τον/την άγνωστο/η ακόμα δάσκαλο/δασκάλα, να μάθει τους χώρους και το πρόγραμμα και παράλληλα να “ελέγξει” το συναίσθημα του.
Η αποτυχημένη πρώτη επαφή με το σχολείο μπορεί να προκαλέσει περισσότερο άγχος, να δυσκολέψει την σχέση του παιδιού με το σχολείο ή/και να του δημιουργήσει κάποιο ψυχολογικό τραύμα.
Πώς μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε την πρώτη αυτή εμπειρία του παιδιού όσο το δυνατόν πιο ευχάριστη και την προσαρμογή του όσο το δυνατόν πιο ομαλή;
1. Λίγο καιρό πριν την έναρξη των μαθημάτων, μιλήστε στο παιδί για το σχολείο, ώστε να εξοικειωθεί με την ιδέα. Ενημερώστε το για τις δραστηριότητες που θα κάνει εκεί. Δίνοντας έμφαση σε όσες ήδη του αρέσουν και μοιραστείτε τις δικές σας εμπειρίες διανθίζοντάς τες. Για παράδειγμα , μπορείτε να πείτε :” Κι εγώ, την πρώτη μου μέρα στο σχολείο, στεναχωρήθηκα που έφυγε η μαμά μου και έκλαιγα. Όμως, μου πέρασε γρήγορα γιατί η δασκάλα μας διάβασε παραμύθι, ζωγραφίσαμε και παίξαμε στην αυλή. Δεν κατάλαβα πως πέρασε η ώρα και ήρθε η μαμά!”.
Αποφύγετε φράσεις όπως “Θα κάνεις πολλούς φίλους”, “Θα έχεις την πιο καλή δασκάλα” και γενικά φράσεις που προδιαγράφουν τις σχέσεις του παιδιού με τους άλλους ανθρώπους, καθώς δεν μπορείτε να γνωρίζετε με σιγουριά πως αυτές θα διαμορφωθούν , ενώ δημιουργείται επιπρόσθετο άγχος στο παιδί να ανταποκριθεί στις “προσδοκίες” που έχετε θέσει.
Μην ξεχάσετε να διαβάσετε βιβλία σχετικά με την πρώτη μέρα στο σχολείο, ώστε να μπορέσει το παιδί να ταυτιστεί με τους ήρωες όταν έρθει η ώρα ή να αντλήσει “λύσεις”, εάν χρειαστεί.
2. Κάτι που θα διευκολύνει μελλοντικά και εσάς και το παιδί, είναι να καθιερώσετε ρουτίνες. Για παράδειγμα, το να έχει μια σταθερή ρουτίνα ύπνου πολύ πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς, βοηθά το παιδί να αυτο-ρυθμίσει το βιολογικό του ρολόι και μειώνει τις πιθανότητες “δύσκολων” πρωινών ξυπνημάτων. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόση διαφορά κάνει ο καλός βραδινός ύπνος στην απόδοση, ανάπτυξη, αντίληψη ενός παιδιού προσχολικής ηλικίας.
Το ίδιο ισχύει και για την επιστροφή από το σχολείο. Προσπαθήστε να δημιουργήσετε μια ρουτίνα που προσφέρει ηρεμία και χαλάρωση στο παιδί, ειδικά μετά την πρώτη, εξαντλητική εβδομάδα προσαρμογής. Μπορείτε είτε να προγραμματίσετε τον μεσημεριανό του ύπνο αμέσως μετά το σχολείο, είτε να το αφήσετε να παίξει με τα παιχνίδια του στο κρεβάτι. Έτσι, θα μάθει να χαλαρώνει και να αποσυμπιέζεται από την ένταση της ημέρας.
3. Επισκεφθείτε το σχολείο σας, τουλάχιστον μία φορά, λίγες μέρες πριν ανοίξει, για μια πρώτη επαφή με το χώρο και τους δασκάλους, εφόσον αυτό επιτρέπεται. Σε περίπτωση που δεν επιτρέπεται, μπορείτε να περάσετε απ’ έξω και να του δείξετε την είσοδο που θα το αφήνετε το πρωί και θα το περιμένετε το μεσημέρι για να πάτε σπίτι. Αυτό θα βοηθήσει το παιδί να “τοποθετήσει” στο μυαλό του το σχολείο και να μπορεί να το φαντάζεται όπως είναι και όχι ως κάτι “άπιαστο” και τρομακτικό.
4. Κάθε σχολείο λειτουργεί διαφορετικά τη περίοδο της προσαρμογής. Κάποια σχολεία επιτρέπουν στους γονείς να βρίσκονται στο χώρο ή/και να συμμετέχουν στις προγραμματισμένες δραστηριότητες μαζί με τα παιδιά τους , μειώνοντας σταθερά τον χρόνο παραμονής τους στο σχολείο. Έτσι, δίνουν χρόνο στο παιδί να προσαρμοστεί στο χώρο, τις ρουτίνες και τα πρόσωπα του σχολείου,ενώ ταυτόχρονα εξασκείται στο ότι ο γονιός θα φεύγει αλλά ΠΑΝΤΑ θα επιστρέφει να το πάρει σπίτι. Όποιος κι αν είναι ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου σας, ενημερώστε το παιδί για το τι ακριβώς θα γίνει την περίοδο της προσαρμογής και προσπαθήστε να του μιλάτε με χαρά για αυτό ώστε να το συνδέσει με θετικά συναισθήματα. Όσο πιο ενημερωμένο είναι το παιδί για το πρόγραμμά του, τόσο λιγότερο άγχος θα έχει.
5. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να κάνετε σαφές στο παιδί ότι ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ να μην το παραλάβετε, να το ξεχάσετε ή να το αφήσετε στο σχολείο για πάντα. Και ναι, αυτό είναι ένα τεράστιο άγχος των παιδιών. Συχνά, οι γονείς να προσπαθούν να φύγουν “στα κρυφά”, ώστε να μην τους δει το παιδί (και κλάψει). Σε κάθε τέτοια περίπτωση, πυροδοτούνται εντάσεις, αυξάνεται το άγχος αποχωρισμού και επηρεάζεται η εμπιστοσύνη του παιδιού στο πρόσωπο του γονέα και κατά συνέπεια όλη η προσαρμογή στο σχολικό περιβάλλον και η πρώτη εμπειρία του παιδιού με το σχολείο.
Φροντίστε να ενημερώσετε το παιδί και για την ώρα παραλαβής. Επιλέξτε μια σταθερή ώρα στο πρόγραμμα, και όχι η ώρα της ζωγραφικής ή της πλαστελίνης, που μπορεί να μην πραγματοποιηθεί κάποια μέρα. Για παράδειγμα πείτε “Θα έρθω να σε πάρω αμέσως μετά το φαγητό.” ή “Θα σε περιμένω έξω στο τελευταίο κουδούνι”.
6. Δείξτε εμπιστοσύνη στον/στην εκπαιδευτικό και τις οδηγίες τους. Οι περισσότεροι από εμάς τους εκπαιδευτικούς, έχουμε δει πάρα πολλούς αποχωρισμούς, ξέρουμε τι μπορεί να λειτουργήσει στο παιδί σας και τι όχι και μπορούμε να διαχειριστούμε το συναίσθημα του παιδιού, είτε θετικό είτε αρνητικό. Επιδιώξτε να έχετε επικοινωνία με τον δάσκαλο ή τη δασκάλα σας, συζητήστε ό,τι σας απασχολεί, κάντε ερωτήσεις! Ο εκπαιδευτικός σας είναι εκεί για να βοηθήσει και να καθοδηγήσει το παιδί και όχι για να σας κρίνει. Είναι πολύ σημαντικό να ακολουθείτε κοινή πορεία και να συζητάτε οτιδήποτε προκύπτει, ώστε να το διαχειρίζεστε από κοινού.
7. Δώστε “χώρο” και χρόνο στο συναίσθημα. Ναι, το παιδί μπορεί να κλάψει. Μπορεί και όχι. Αν δεν κλάψει, αυτό δεν σημαίνει ότι σας αγαπάει λιγότερο από ότι αγαπάνε τα άλλα παιδιά τους γονείς τους! Μπορεί να μην κλάψει καθόλου όταν μπει στο σχολείο. Μπορεί να μην κλάψει καθόλου κατά τη διάρκεια του προγράμματος, αλλά μπορεί μόλις μπει στο αυτοκίνητο για το σπίτι να ξεσπάσει σε κλάματα, φωνές και να φαίνεται ότι έχει θυμώσει. Όλα αυτά είναι αποδεκτά. Σκεφτείτε μόνο πως θα νιώθατε εσείς εάν κρατούσατε μέσα σας τόσα έντονα και διαφορετικά συναισθήματα για τόσες ώρες.
Για τα οποία συναισθήματα, εδώ που τα λέμε, μπορεί και να μην είχατε ιδέα τι είναι και πως να τα διαχειριστείτε, πόσο μάλλον να τα εκφράσετε με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο.
Θα χρειαστεί χρόνος να προσαρμοστεί το παιδί στο νέο περιβάλλον, να νιώσει ασφάλεια και αποδεχτεί τη νέα καθημερινότητα. Δείξτε λοιπόν κατανόηση και ενσυναίσθηση στο μικρό πλάσμα με τα μεγάλα συναισθήματα, δώστε του χώρο και χρόνο να τα εκφράσει και ποτέ, ποτέ, ποτέ (!) μην πείτε σε ένα παιδί “Μην κλαις.”. Αντιθέτως, δοκιμάστε να πείτε: “Καταλαβαίνω ότι νιώθεις θυμό/λύπη/κούραση γι’ αυτό φωνάζεις. Πώς μπορώ να σε βοηθήσω;/Πως μπορώ να σε κάνω να νιώσεις καλύτερα; Θέλεις μια αγκαλιά;”.*
*Ονοματίζουμε το συναίσθημα, τον τρόπο έκφρασής του και δίνουμε ένα τρόπο διαχείρισης (σε αυτή την περίπτωση την αγκαλιά).
8. Αυτό που θα βοηθήσει το παιδί, τις πρώτες μέρες στο σχολείο (και αφού το έχετε ήδη ενημερώσει για το τι θα συμβεί) είναι να το αποχαιρετήσετε με δύο λόγια “Θα σε δω το μεσημέρι. Σ’ αγαπώ πολύ. Καλά να περάσεις!” και να φύγετε. Προσπαθήστε να φανείτε σίγουροι και να μην δώσετε πιθανότητες διαφυγής (ότι δηλαδή, υπάρχει περίπτωση να αλλάξετε γνώμη και να γυρίσετε πίσω να το πάρετε και να πάτε μαζί στο σπίτι.). Δείξτε του εμπιστοσύνη, πείτε του ότι εμπιστεύεστε ότι θα τα καταφέρει και ότι θα σας λείψει. Όσο πιο γρήγορα φύγετε από το χώρο του σχολείου, τόσο πιο γρήγορα θα αποδεχτεί το παιδί το γεγονός ότι θα μείνει στο σχολείο, και πολύ πιθανόν να ξεκινήσει να παίζει ή να συμμετέχει στις δραστηριότητες. Όσο λιγότερο άγχος (δείχνετε να) έχετε εσείς, τόσο λιγότερο θα έχει το παιδί. Σε αυτό, βέβαια, θα σας βοηθήσει και ο/η εκπαιδευτικός, αρκεί να ακολουθήσετε κοινή πορεία.
9. Μην δώσετε υποσχέσεις που δεν θα τηρήσετε, όπως “Θα έρθω να σε πάρω σε πέντε λεπτά” ή “Θα σε περιμένω απ’ έξω”. Επίσης, υποσχέσεις όπως “Θα πάμε κούνιες μετά” ή “Θα σου πάρω παγωτό.”, δεν χρειάζονται από τη στιγμή που είναι υποχρέωση του παιδιού να πηγαίνει στο σχολείο. Πόσο μάλλον εάν δεν τις τηρήσετε και του δημιουργείτε ψεύτικες προσδοκίες. Σύντομα θα καταλάβει ότι δεν τηρείτε τα λόγια σας και θα πάψει να τα εμπιστεύεται. Να λέτε πάντα στο παιδί την αλήθεια. Πολλές φορές τα παιδιά έχουν άγχος για το που θα βρίσκεται η μαμά ή ο μπαμπάς αφού δεν θα είναι μαζί τους στο σχολείο. Συνήθως λένε: “Που θα πας; Τι θα κάνεις; Να μείνεις εδώ μαζί μου.”. Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις πρέπει πάντα να είναι ειλικρινείς. “Θα πάω σπίτι να μαγειρέψω και θα έρθω να σε πάρω. Δεν επιτρέπονται οι μαμάδες/μπαμπάδες/γιαγιάδες στο σχολείο.”
10. Κάντε ξεκάθαρο στο παιδί ότι το σχολείο είναι υποχρέωση του και δεν υπάρχει καμία περίπτωση να το αποφύγει ή να μην πάει επειδή δεν θέλει. Η φοίτηση στο σχολείο είναι υποχρεωτική και αδιαπραγμάτευτη. Έχετε υπόψιν ότι μέχρι να το κατανοήσει θα προσπαθήσει πάρα πολλές φορές να βρει δικαιολογίες για να αποφύγει το σχολείο, είτε το αγαπάει πάρα πολύ, είτε δεν του αρέσει καθόλου.
Συμβαίνει συχνά, τα παιδιά να κουράζονται (περίπου στη μέση της χρονιάς) και να ψάχνουν τρόπους να το αποφύγουν, ακόμα κι αν έχουμε ξεκαθαρίσει ότι δεν υπάρχει καμία περίπτωση να συμβεί κάτι τέτοιο.
11. Πηγαίνετε μαζί να αγοράσετε τα πρώτα του σχολικά. Αφήστε το να διαλέξει τσάντα και παγουράκι, να νιώσει αυτοπεποίθηση και να “δεθεί” με τα αντικείμενα του. Η διαδικασία εντυπωσιάζει τα μικρά παιδιά και τα κάνει να νιώθουν “μεγάλα”. Επίσης, η τσάντα και το παγουράκι είναι ίσως τα μόνα πράγματα που έχουν δικά τους στο σχολείο τις πρώτες μέρες. Είναι τα μόνα πράγματα που τα “ενώνουν” με το σπίτι και μάλιστα πολλές φορές τα μικρά παιδιά υπερ-προστατεύουν τα αντικείμενα τους, νιώθοντας αυτή τη “σύνδεση”.
12. Το προηγούμενο βράδυ, ετοιμάστε την τσάντα και τα πράγματα μαζί με το παιδί, επιλέξτε μαζί τα ρούχα του(κατά προτίμηση άνετα ρούχα και παπούτσια χωρίς κορδόνια), ενημερώστε το ξανά για τη διαδικασία της επόμενης ημέρας, λύστε ξανά τις απορίες που σίγουρα θα έχει και διαβάστε το αγαπημένο του παραμύθι. Φροντίστε να κοιμηθεί στην ώρα του και να είναι ξεκούραστο την πρώτη μέρα.
13. Να είστε συνεπείς την πρώτη μέρα – και κάθε μέρα – στο σχολείο. Οι βάσεις για τα μελλοντικά σχολικά πρωινά μπαίνουν από τα πρώτα χρόνια της σχολικής ζωής, οπότε βάλτε τα δυνατά σας. Σκεφτείτε μόνο πως θα νιώσει το παιδί εάν μείνετε απ’ έξω την πρώτη μέρα. Επιπλέον, για να επιτύχετε μια ήρεμη πρωινή ρουτίνα, είναι καλύτερο να ξυπνάτε λίγο νωρίτερα, δίνοντας χρόνο στο παιδί να τεντωθεί, να πλυθεί, να ετοιμαστεί ή/και να φάει πρωινό πριν φύγετε.
14. Μην συγκρίνετε το παιδί σας με τα άλλα παιδιά-δεν θα σταματήσω ποτέ να το λέω! Κάθε παιδί είναι διαφορετικό και είναι πολύ άδικο να λέμε στο παιδί μας “Κοίτα τα άλλα παιδιά, δεν κλαίνε.” ή “Γιατί δεν πας να παίξεις, όπως τα άλλα παιδιά;” ή “Βλέπεις ο Γιωργάκης τι καλά που ζωγραφίζει;”. Στόχος μας (γονέων και εκπαιδευτικών) είναι να ενδυναμώσουμε τα παιδιά, να ενισχύσουμε την αυτοεκτίμησή τους και την πίστη στις δυνάμεις τους και όχι να “ταΐζουμε” την αυτο-αμφισβήτηση και την σύγκριση με άλλους.
15. Μην ακυρώνετε τον δάσκαλο/δασκάλα μπροστά στο παιδί. Πολλές φορές οι γονείς μέσα στο άγχος της πρώτης μέρας ακυρώνουν τα λόγια του δασκάλου, λέγοντας αυτό που θεωρούν εκείνοι σωστό ή σχολιάζουν αρνητικά το δάσκαλο μπροστά στο παιδί. Αυτές οι δύο περιπτώσεις έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Να καταλήγει το παιδί να υποτιμά το δάσκαλο και να δημιουργούνται δυσκολίες στη σχέση τους. Εάν διαφωνείτε κάπου με το δάσκαλο, ή έχετε κάποιο άλλο πρόβλημα, θα το επιλύσετε ιδιαιτέρως και σίγουρα χωρίς την παρουσία των παιδιών.
Επίσης, δεν υπάρχει λόγος να “απειλείτε” το παιδί ότι θα ενημερώσετε τον δάσκαλο/τη δασκάλα για την άσχημη συμπεριφορά που έχει στο σπίτι ή έξω. Με αυτόν τον τρόπο δεν δημιουργείτε μια όμορφη σχέση ανάμεσα σε παιδί και εκπαιδευτικό αλλά μια σχέση φόβου που δεν βοηθά σε τίποτα το παιδί, πόσο μάλλον στο να έχει μια εύκολη και ομαλή προσαρμογή.
16. Θυμηθείτε, όταν παραλαμβάνετε το παιδί από το σχολείο, να το ρωτάτε πώς πέρασε, τι έκανε και αν έγινε κάτι που δεν του άρεσε, χωρίς να το πιέσετε.
Λίγα λεπτά συζήτησης αρκούν για να ξεκινήσετε μια καλή συνήθεια! Ενθαρρύνετε το να μιλήσει ξεκινώντας με την περιγραφή της δικής σας μέρας. Ίσως, τις πρώτες μέρες του σχολείου, το παιδί να μην μοιράζεται πληροφορίες για τη μέρα του και να λέει μόνο “Πέρασα τέλεια!” ή “Παίξαμε πλαστελίνη.”. Αυτό συνήθως συμβαίνει λόγω του όγκου των πληροφοριών και βιωμάτων της ημέρας που δεν μπορεί να διαχειριστεί, οπότε είτε τα γενικεύει, είτε επιλέγει το πιο σημαντικό/διασκεδαστικό ή πρόσφατο γεγονός.
Σε αυτή την περίπτωση, μπορείτε να το παρακολουθείτε στο παιχνίδι του, όπου θα παρατηρήσετε ότι διηγείται ή αναπαριστά γεγονότα της καθημερινότητας του και σίγουρα μπορείτε να αντλείτε πληροφορίες από κει-χωρίς όμως να θεωρείτε δεδομένα όσα λέει, καθώς το παιχνίδι περιέχει φανταστικά στοιχεία εμπλουτισμένα με πραγματικά γεγονότα και όχι το αντίθετο.
17. Έχετε στο νου σας ότι τα ρούχα του παιδιού θα λερώνονται.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος να του φοράτε ακριβά, επίσημα ρούχα ή ρούχα που φοβάστε μην χαλάσουν/λερωθούν, γιατί θα γίνει ακριβώς αυτό. Θέλουμε τα παιδιά να απολαμβάνουν τις δραστηριότητες και όχι να καταπιέζονται υποσυνείδητα για το ρούχο που φορούν και να σκέφτονται “Θα με μαλώσει η μαμά αν λερωθώ!”. Προτιμήστε άνετα, βαμβακερά ρούχα και κλειστά παπούτσια χωρίς κορδόνια(για την αποφυγή ατυχημάτων).
18. Μην ξεχάσετε να γράψετε το όνομα του παιδιού σε όλα τα προσωπικά του αντικείμενα. Μπορεί να πιστεύετε ότι το παιδί σας θα θυμηθεί ποιο είναι το παγούρι του, όμως δεν θα πιστέψετε πόσα παιδιά έχουν ακριβώς το ίδιο παγούρι! Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μαρκαδόρο για υφάσματα για τα ρούχα και την τσάντα, και ανεξίτηλο μαρκαδόρο για τα τάπερ και το παγούρι. Προτιμήστε ο ανεξίτηλος μαρκαδόρος σας να είναι ακρυλικός, καθώς ξεβάφει δύσκολα και θα μπορείτε να το βάζετε στο πλυντήριο πιάτων.
19. Η αυτο-εξυπηρέτηση στην τουαλέτα θεωρείται προαπαιτούμενο στον δημόσιο παιδικό σταθμό (ίσως σε κάποιους ιδιωτικούς), οπότε καλό είναι να εξασκηθείτε από νωρίς το προηγούμενο καλοκαίρι, ώστε να είστε πανέτοιμοι! Το ίδιο ισχύει και για τις δεξιότητες αυτο-εξυπηρέτησης στην κουζίνα(χρήση κουταλιού, πιρουνιού), τις οποίες μπορείτε να εισάγετε με συμβολικό παιχνίδι και να παίξετε “εστιατόριο”.
20. Δείξτε ψυχραιμία και αυτοσυγκράτηση. Πολλές φορές οι γονείς κουράζονται με τα “κλάματα”, την “ατελείωτη” προσαρμογή, τα “δύσκολα” πρωινά. Είναι όλα πολύ φυσιολογικά και αναμενόμενα. Και κάποτε θα τελειώσουν! Πάρτε ανάσες και απλά…συνεχίστε! Όλα θα πάνε καλά!
Καλή (πρώτη) σχολική χρονιά!
Αυγή Τσαγκαλίδου
Ειδικός προσχολικής αγωγής, δραστηριοτήτων δημιουργίας και έκφρασης
