“Μα γιατί δεν μπορώ να είμαι ένας ήρεμος, γλυκός γονέας που δεν φωνάζει και τα λύνει όλα με συζήτηση, όπως είχα σχεδιάσει από την αρχή;”
Πιάνεις τον εαυτό σου να φωνάζει συνέχεια στο παιδί ή να θυμώνει ξαφνικά με τη συμπεριφορά του. Διαβάζεις ξανά και ξανά τρόπους διαπαιδαγώγησης, αλλά όταν έρχεται η στιγμή να τους χρησιμοποιήσεις χάνεις την υπομονή σου. Κάτι ασήμαντο μπορεί να σε κάνει να νιώθεις ότι χάνεις τον έλεγχο της κατάστασης.
Αυτό που ίσως δεν φανταζόσουν ότι θα σε επηρεάζει, όταν σκεφτόσουν το πώς θα μεγαλώσεις το παιδί σου, ήταν οι δικές σου παιδικές εμπειρίες.
Πολλές φορές οι ξαφνικές μας εκρήξεις θυμού έχουν στη ρίζα τους ακάλυπτες βιολογικές ανάγκες. Για παράδειγμα, πεινάς, ανυπομονείς να φας δύο μπουκιές και το παιδί αρχίζει να φωνάζει ότι δεν θέλει αυτό το φαγητό. Ή θέλεις να ξεκουραστείς από τη δουλειά και επιστρέφοντας στο σπίτι βρίσκεις όλα τα παιχνίδια μες στη μέση.
“Μα γιατί δεν τακτοποιεί απλά το δωμάτιο του αυτό το παιδί; Δεν είναι τόσο δύσκολο!”
“Μα γιατί πρέπει να τα λέω όλα δέκα φορές και δεν ακούει με την πρώτη;”
Κάτι ασήμαντο, σε άλλη περίπτωση, μπορεί να σε κάνει να νιώθεις ότι χάνεις τον έλεγχο της κατάστασης, να αμφισβητείς το πόσο καλός γονιός είσαι, να θεωρείς ότι το παιδί σου έχει βαλθεί να σε εκνευρίσει ή ότι θα έπρεπε να ξέρει πως να κάνει αυτό που του είπες. Έτσι, όλα τα σχέδια που έκανες για την γονική μέθοδο που θα ακολουθήσεις πάνε στράφι. Όμως, πέρα από τις βιολογικές ανάγκες σου, οι συναισθηματικές είναι αυτές που “πυροδοτούν” τις περισσότερες εκρήξεις.
Εδώ, θέλω να σου θυμίσω ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει ξεφύγει κάποια φορά, να μην έχει χάσει τον έλεγχο, να μην νιώθει ενοχές, να μην αντιδράσει. Όλοι μπορεί να βρεθούμε σε κάποια κατάσταση που θα μας κάνει να φερθούμε με τρόπο που δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε ποτέ. Αυτές οι δύσκολες στιγμές, όμως, που αντιδράς διαφορετικά από ότι πιστεύεις ότι θα έπρεπε σαν γονιός, είναι και οι πιο απαιτητικές στο ταξίδι σου ως γονιός. Ακολουθούν, λοιπόν, 10 τρόποι για να προσδιορίσεις τι είναι αυτό που σε “πυροδοτεί” και πώς να το αντιμετωπίσεις.
Τι είναι η πυροδότηση (triggering):
Η λέξη triggering χρησιμοποιείται στην ψυχολογία για να περιγράψει την ψυχολογική και σωματική αντίδραση σε ένα δυσάρεστο ερέθισμα, το οποίο μπορεί να μας υπενθυμίσει κάποιο τραύμα του παρελθόντος. Είναι συχνά λεκτικές ή μη λεκτικές συμπεριφορές που προκαλούν ένα αίσθημα εγκατάλειψης και απόρριψης. Όταν κάποιος αντιδρά με θυμό ή άλλο αρνητικό συναίσθημα, σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, αυτό ονομάζεται «συμπεριφορά πυροδότησης». Έναυσμα για αυτή την πυροδότηση μπορεί να είναι ένας ήχος, μια μυρωδιά, μια εικόνα ή μια συμπεριφορά. Το άτομο που το βιώνει μπορεί να έχει ξαφνικά, έντονα και αρνητικά συναισθήματα ή ακόμα και να κλονιστεί η λειτουργικότητά του και να οδηγηθεί σε κρίσεις πανικού.
Ένα ερέθισμα μπορεί να είναι οτιδήποτε βιώνεις μια δεδομένη χρονική στιγμή, που ενεργοποιεί ένα συναίσθημα από το παρελθόν. Τα ερεθίσματα (triggers) που δίνουν το έναυσμα για γονικές συμπεριφορές που δεν θα ήθελες να έχεις, “πυροδοτούνται” πάντα από τη συμπεριφορά του παιδιού. Το triggering στους γονείς, συχνά οφείλεται στο ότι τα άτομα που το βιώνουν μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον όπου δεν ήταν ελεύθερα να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με ασφάλεια. Εάν το έκαναν, τότε οδηγούνταν σε τιμωρία, ντροπή ή ακύρωση. Πολλές φορές, θα έχεις παρατηρήσει, ότι όταν το παιδί σου κλαίει μπορεί να κλάψεις κι εσύ ή όταν εκνευρίζεται να εκνευριστείς κι εσύ με τον ίδιο τρόπο. Έτσι, όταν το παιδί σου βιώνει αυτά τα συναισθήματα, συχνά νιώθεις ότι απειλείσαι ή κατακλύζεσαι από αυτά, ή απλά δεν ξέρεις πώς να τα αντιμετωπίσεις , επειδή κανείς δεν τα δημιούργησε ποτέ για σένα όταν ήσουν παιδί. Ακόμα και όταν το παιδί σου κάνει χαζομάρες και αστεία μπορεί να σου θυμίσει το εσωτερικό σου παιδί που ντρεπόταν να κάνει τέτοια. Αυτά τα ερεθίσματα ενεργοποιούν ένα παλιό τραύμα από την παιδική σου ηλικία, όπως το να νιώθεις αόρατος ή να μην σε ακούν ή να σε υποτιμούν. Μπορεί να πεις ή να κάνεις πράγματα που συνήθως δεν θα έκανες και να νιώθεις ενοχές γι’ αυτό αργότερα.
Αυτό συμβαίνει συχνότερα, επειδή δυσκολεύεσαι να διαχειριστείς το συναίσθημα σου εκείνη τη στιγμή παρά τη συμπεριφορά του παιδιού.
Τα ερεθίσματα δεν χρειάζεται, απαραίτητα, να είναι βασισμένα σε αρνητικές εμπειρίες. Μερικές φορές μια θετική εμπειρία που βιώνει το παιδί σου, που δεν είχες ποτέ την ευκαιρία να ζήσεις εσύ, μπορεί να σε “πυροδοτήσει”. Τα συναισθήματα μπορεί να είναι πολύ ισχυρά ως ερεθίσματα. Για παράδειγμα, μπορεί να μην σου επιτρεπόταν να φέρνεις τους φίλους σου στο σπίτι και βλέποντας το παιδί σου να περνάει καλά με τους φίλους στο σπίτι, ξαφνικά να νιώθεις αρνητικά συναισθήματα που όμως, σχετίζονται με τη δική σου στέρηση ελευθερίας. Όλα τα παραπάνω, συχνά σχετίζονται με τις εμπειρίες που έχουμε από την παιδική μας ηλικία, την ανατροφή μας ή τις εμπειρίες μας στο σχολείο.
Το πιο σημαντικό μέρος της γονεϊκότητας σε “πυροδοτημένες” καταστάσεις είναι το γεγονός ότι δεν αντιδράς στη συμπεριφορά του παιδιού σου, αλλά στο τι σημαίνει αυτή η συμπεριφορά για εσένα και πώς “πυροδοτείται” από τις προηγούμενες εμπειρίες σου.
Τα ερεθίσματα είναι τόσο διαφορετικά όσο και οι γονείς όλου του κόσμου μεταξύ τους. Από το τρέξιμο του παιδιού πάνω κάτω στη σκάλα, μέχρι το ότι αντιμιλάει ή το ότι δεν τρώει αρκετά ή ότι τρώει υπερβολικά ή το ότι δεν έχει τρόπους ή ακόμα και το κλάμα του παιδιού, μπορεί να προκαλέσουν “πυροδότηση”.
Αυτά τα ερεθίσματα μπορούν να σου “κλέψουν” από το να είσαι ο γονιός που θέλεις να είσαι. Γιατί;
Ενεργείς παρορμητικά με προστατευτικό τρόπο προς τον εαυτό σου, για να σταματήσεις τη συναισθηματική σου δυσφορία, αντί για τον τρόπο με τον οποίο πραγματικά θέλεις να διαπαιδαγωγήσεις το παιδί σου.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, πρέπει να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου ότι η δουλειά σου δεν είναι να το εμποδίσεις να είναι ο εαυτός του, αλλά να του δείξεις ότι το αγαπάς άνευ όρων και επειδή ακριβώς είναι ο αυθεντικός του εαυτός. Μην μεταφέρεις ή αναδημιουργείς ακούσια τους φόβους σου στο παιδί, αλλά να το υποστηρίζεις.
Πώς θα διαχειριστείς τον “πυροδοτημένο” εαυτό σου;
Πολλοί από τους ειδικούς λένε ότι μπορεί να υπάρχει άλυτο τραύμα που περνά από γενιά σε γενιά και συνεχίζει να ταλαιπωρεί τα παιδιά για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Εάν αρχίσεις να κάνεις σημαντικά βήματα για να προσδιορίσεις τα ερεθίσματα που σε “πυροδοτούν”, θα αποκαλύψεις τη ρίζα συναισθηματικών σου τραυμάτων που επηρεάζουν τη σχέση σου με το παιδί. Εάν καταλάβεις από πού προέρχονται και πώς σε ενεργοποιούν, τότε θα είσαι σε θέση να δημιουργήσεις ένα ασφαλές περιβάλλον για το παιδί σου.
Μόλις συνειδητοποιήσεις τα ερεθίσματα σου, αυξάνεις τις πιθανότητες να προκαλέσεις μια θετική αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού σου. Κι αυτό γιατί θα σταματάς και θα παρατηρείς τις αντιδράσεις σου και μετά θα επιλύεις την κατάσταση.
Για να αρχίσεις πραγματικά να θεραπεύεσαι, συναισθηματικά και νοητικά, ο βασικός παράγοντας είναι να δίνεις προσοχή στα συναισθήματά σου και να αναζητάς μοτίβα στις αντιδράσεις σου. Έτσι, θα ξεκινήσεις και να αντιλαμβάνεται τι σε “πυροδοτεί.
Για παράδειγμα:
-Κάθε φορά που αισθάνεσαι υπερβολικά θυμωμένος/η, φωνάζεις ή “πετάς” φλέβα, αυτό σημαίνει ότι έχεις “πυροδοτηθεί”.
-Όταν αισθάνεσαι λύπη, αναστάτωση ή έχεις πληγωθεί από κάτι που σου είπε ή σου έκανε το παιδί σου (που δεν πρέπει να το πάρεις προσωπικά), σημαίνει ότι έχεις “πυροδοτηθεί”.
-Εάν είσαι στενοχωρημένος/η, θυμωμένος/η ή φοβισμένος/η και καταλαβαίνεις (όταν είσαι ήρεμος) ότι έχεις ξεφύγει από τα όρια, πιθανότατα έχεις “πυροδοτηθεί”.
-Κάθε φορά που νιώθεις ότι όλα είναι εκτός ελέγχου,”πυροδοτείσαι”.
-Εάν, την ώρα που σου συμβαίνει, αισθάνεσαι ότι έχεις βιώσει αυτό το συναίσθημα πολλές φορές στο παρελθόν, σημαίνει ότι σίγουρα έχεις”πυροδοτηθεί”.
-Αν ήσουν ήρεμος/η πριν από ένα λεπτό και ξαφνικά νιώθεις ακατάσχετο θυμό μέσα σου, έχεις “πυροδοτηθεί”.
-Εάν βρεθείς ξαφνικά να θέλεις να αρπάξεις, να τιμωρήσεις, να χτυπήσεις ή να πληγώσεις σωματικά το παιδί σου, έχεις σίγουρα “πυροδοτηθεί”.
Τι να κάνεις όταν το καταλάβεις;
1. Ρωτήσε τον εαυτό σου: Γιατί “πυροδοτούμαι”;
Εάν αντιδράς επιθετικά, παίρνεις τα πράγματα προσωπικά σε μια κατάσταση, τότε σημαίνει ότι δεν αντιδράς στην κατάσταση που συμβαίνει μπροστά σου, αλλά μπορεί να αντιδράς σε κάτι που έχει συμβεί στο παρελθόν και σε “πυροδοτεί”. Όταν αισθάνεσαι τέτοια συναισθήματα, ξεκινά να δίνεις προσοχή στις αισθήσεις, τις εικόνες, τις λέξεις ή τις σκέψεις σου, για να αποκρυπτογραφήσεις το πραγματικό νόημα πίσω από αυτά τα ερεθίσματα. Αυτά τα πράγματα θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις από πού προέρχονται και πώς να τα δουλέψεις.
2. Ξεκίνα να το δουλεύεις.
Μόλις συνειδητοποιήσεις την “πληγή” του παρελθόντος και τις συναισθηματικές σου αποσκευές που επηρεάζουν αυτήν τη στιγμή την σχέση με το παιδί σου, ξεκίνα να το δουλεύεις. Κάνε μια λίστα με τις καταστάσεις στις οποίες απαντάς επιθετικά. Θα μπορούσαν να αποτελέσουν πιθανό ερέθισμα. Αυτό θα σε βοηθήσει να κατανοήσεις καλύτερα τα γεγονότα και μπορείς να τα επεξεργαστείς διεξοδικά μόλις ηρεμήσεις. Το να δουλέψεις πάνω στις προηγούμενες εμπειρίες σου, να τις ξεπεράσεις και να προχωρήσετε είναι ένα τεράστιο βήμα.
3. Η πρόβλεψηΕφόσον έχεις κατανοήσει και προσδιορίσει τα ερεθίσματά σου, ήρθε η ώρα για την αλλαγή. Πρώτον, άρχισε να “βλέπεις” και να προβλέπεις τα πιθανά αποτελέσματα των καταστάσεων που μπορεί να σε “πυροδοτήσουν”. Εστίασε στο πώς σε κάνουν να νιώθεις αυτές οι διαφορετικές αντιδράσεις που προβλέπεις. Πρόσεξε τη γλώσσα του σώματός σου, τον τόνο της φωνής σου και τις λέξεις που χρησιμοποιείς ενώ βρίσκεσαι σε αυτή την κατάσταση.
4. Ξεκίνα με μικρές αλλαγές
Το να τα κάνεις όλα ταυτόχρονα θα σε συντρίψει και θα είναι δύσκολο να το αντιμετωπίσεις. Μπορείς να ξεκινήσεις με ένα πράγμα τη φορά, όπως: τι μπορεί να γίνει διαφορετικά την επόμενη φορά που θα προκύψει η κατάσταση; Επικεντρώσου στις ανεκπλήρωτες ανάγκες. Η ικανοποίηση των αναγκών μας δεν πρέπει να επηρεάζει τη σχέση μας με τα παιδιά μας.
5. Εστίασε στη θεραπεία
Πρέπει να αφήσεις πίσω την ντροπή και την ενοχή που σου προκαλεί η “πυροδότηση”. Το να κατηγορείς τον εαυτό σου για τις πράξεις σου δεν πρόκειται να κάνει καλό ούτε σε εσένα ούτε στο παιδί σου. Αντίθετα, εξάσκησε την αυτοσυμπόνια και την ενσυναίσθηση. Προσπάθησε να είσαι ευγενικός/η με τον εαυτό σου, όπως και με τα παιδιά σου. Κι αυτό γιατί χρειάζεσαι αυτή την καλοσύνη για να “μεγαλώσεις” ως γονιός. Η ενσυναίσθηση στον εαυτό μας δεν σημαίνει ότι δεν θέτουμε υψηλά πρότυπα και δεν στοχεύουμε στην ανάπτυξη, αλλά ότι αναγνωρίζουμε ότι αυτό που κάνουμε τώρα είναι σκληρή δουλειά και έχει σημασία. Πρέπει να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου ότι αυτά είναι τα πράγματα που θα σε “πυροδοτούν” και ότι είναι τέλειες ευκαιρίες μάθησης και ανάπτυξης. Εστίασε στη βελτίωσή σου και σε αυτό που αξίζει το παιδί σου.
6. Πάρε το χρόνο σου.
Κάθε φορά που βρίσκεσαι σε μια κατάσταση όπου αισθάνεσαι “πυροδοτημένος/η”, αφιέρωσε λίγο χρόνο για να επιβραδύνεις και να χαλαρώσεις. Μερικές φορές αισθανόμαστε ότι η διαπαιδαγώγηση είναι επείγουσα, αλλά δεν είναι – στην πλειοψηφία των καταστάσεων. Μπορείς απλά να είσαι ειλικρινής και να πεις, «Δυσκολεύομαι. Μπορώ να έχω ένα λεπτό σε παρακαλώ;» Το να κάνεις ένα βήμα πίσω και να δώσεις στον εαυτό σου λίγο χώρο για να αναπνεύσει θα σε βοηθήσει να χειριστείς την κατάσταση πιο ήρεμα. Το να είσαι ευγενικός με τον εαυτό σου και να πάρεις λίγο χρόνο θα σε βοηθήσει να επεξεργαστείς τα ερεθίσματα. Ξέρω ότι θα είναι δύσκολο να αποδεχτείς και να αλλάξεις τον εαυτό σου, αλλά αξίζει τον κόπο.
7. Αποδέξου τα λάθη σου και ζήτησε συγγνώμη από το παιδί σου.Ένα άλλο σημαντικό πράγμα που μπορείς να κάνεις ενώ δουλεύεις τα ερεθίσματα σου, είναι να είσαι ειλικρινείς με το παιδί σου σχετικά με αυτά. Δεν χρειάζεται να του δώσεις λεπτομέρειες , αλλά είναι χρήσιμο να ξέρει ότι βρίσκεις ορισμένα πράγματα δύσκολα και ότι δεν φταίει εκείνο. Αυτό το βοηθά να αναπτύσσει ενσυναίσθηση και να καταλαβαίνει όταν ζητάς λίγο χώρο ή χρόνο για να επεξεργαστείς αυτό που βιώνεις.
Επίσης, είναι μια καλή ευκαιρία να διδάξεις στο παιδί την τέχνη της συγγνώμης.
Ειλικρινής, ολοκληρωμένη και άμεση. Ανάλαβε την πλήρη ευθύνη και ξεκαθάρισε ότι θα δουλέψεις στη συμπεριφορά σου στο μέλλον. Μπορείς να πεις κάτι σαν: “Συγνώμη που σου φώναξα έτσι όταν έχυσες το γάλα. Αντέδρασα υπερβολικά και είμαι σίγουρος ότι ένιωσες απαίσια. Μου ήταν δύσκολο να το διαχειριστώ, όμως δεν ήταν σωστό να φωνάζω έτσι, και θα δουλέψω για να μάθω να παραμένω ήρεμος και να μιλάω πιο ωραία στο μέλλον.”.
8. Κατανόησε το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού.
Είναι σημαντικό να γνωρίζεις το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού τη δεδομένη ηλικία, για να γνωρίζεις τι είναι λογικό και κατάλληλο να περιμένεις από εκείνο. Έτσι, θα μπορείς να προσαρμόσεις τις προσδοκίες σου και θα προετοιμαστείς για τις συμπεριφορές που μπορεί να σε “πυροδοτήσουν”.
9. Ζήτησε βοήθεια
Εάν βρίσκεσαι συνεχώς θυμωμένος/η και δυσκολεύεσαι να το ελέγξεις, τότε η εύρεση ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορεί να είναι η πιο σημαντική επιλογή για σένα. Δεν μπορείς πάντα να διαχειριστείς ή να αλλάξεις τα πράγματα μόνος/η σου και δεν είναι απαραίτητο να το κάνεις. Τα ερεθίσματα από τις προηγούμενες σχέσεις σου, τα παιδικά τραύματα, το άγχος ή η κατάθλιψη μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουν χωρίς υποστήριξη.
10. Περικύκλωσε τον εαυτό σου με υποστήριξη
Το να έχεις φίλους υποστηρικτικούς, που είναι και οι ίδιοι γονείς και έχουν τις ίδιες απόψεις με σένα είναι απαραίτητο στο ταξίδι σου ως γονιός. Το να περιτριγυρίζεσαι από ανθρώπους που σε καταλαβαίνουν και σε ενθαρρύνουν σε αυτή τη διαδικασία είναι πολύ χρήσιμο. Είναι σημαντικό να μην αισθάνεσαι μόνος σε αυτό το ταξίδι και να έχεις ανθρώπους που εκτιμούν αυτό που κάνεις.
Με τον καιρό, θα είσαι σε θέση να αναλύσεις τις καταστάσεις που σε “πυροδοτούν ” και θα μπορείς να επέμβεις πριν αντιδράσεις με θυμό. Ακόμα κι αν “πυροδοτηθείς”, ενώ προσπαθείς να θεραπευτείς, δεν έχουν χαθεί όλα! Δώσε λίγο χρόνο στον εαυτό σου, πάρε μια βαθιά ανάσα και σκέψου το καλά. Θυμήσου, όσο περισσότερα μαθαίνεις, τόσο καλύτερες επιλογές θα κάνεις την επόμενη φορά!
Όλα θα πάνε καλά!
Αυγή Τσαγκαλίδου
Ειδικός προσχολικής αγωγής, δρατσηριοτήτων δημιουργίας και έκφρασης
